Polyvagaal theorie
De Polyvagaal theorie is ontwikkeld door Dr. Stephen Porges. Vagaal staat voor zenuw en Poly staat voor veel. Veel zenuwen theorie dus 🙂
Wat wordt daar dan mee bedoelt, zul je misschien denken.
De polyvagaal theorie gaat er vanuit dat het autonome zenuwstelsel een soort evolutie heeft doorgemaakt en daardoor bestaat uit diverse delen die zorgen voor diverse reacties in ons lichaam.
Een van de belangrijkste onderdelen in de theorie is het gevoel van veiligheid en sociale betrokkenheid. Wat dat allemaal inhoud zal ik proberen in begrijpelijke taal uit te leggen, want de theorie is veelomvattend.
Maar eerst even de nieuwste rage; chatGPT.
Polyvagaal Theorie volgens chatGPT
Aangezien chatGPT het helemaal is, heb ik voor de grap eens gevraagd aan chatGPT wat Polyvagaal theorie is en of chatGPT dat even in Jip en Janneke taal wil uitleggen. ChatGPT kwam met het volgende:
“Polyvagaal theorie gaat over hoe ons lichaam werkt als we ons veilig of juist gevaarlijk voelen. We hebben een zenuw in ons lijf die de vagus heet, en die zorgt ervoor dat we ons rustig en veilig voelen. Maar als we bang of gestrest zijn, kan de vagus minder goed werken en voelen we ons ongemakkelijk of zelfs in paniek. Door de polyvagaal theorie te begrijpen, kunnen we leren hoe we ons lichaam kunnen kalmeren en onze emoties beter beheersen.”
Ik zal niet zeggen dat het niet klopt, maar erg compleet is het ook niet. Het kan natuurlijk aan de vraagstelling liggen of aan de informatie die chatGPT ter beschikking heeft. In ieder geval voldoet het mijns inziens niet. Ik zal het daarom toch maar in eigen woorden proberen uit te leggen. In mijn eigen Jip en Janneke taal 😉
Wat houdt het dan wel in?
Het autonome zenuwstelsel heeft een onbewuste directe link met je sociale gedrag.
Wat is het autonome zenuwstelsel ook alweer, zul je misschien denken. Dat is onderdeel van het perifere zenuwstelsel en regelt de werking van inwendige organen, bijvoorbeeld je ademhaling en spijsvertering.
Lees meer over het zenuwstelsel hier >
Het zenuwstelsel is opgebouwd uit verschillende delen en heeft zich ook geëvolueerd waardoor we een sociaal deel hebben gekregen. Het belangrijkste onderdeel van de Polyvagaal theorie is het autonoom zenuwstelsel en de ‘vagus nerve’. De nervus vagus (in het Nederlands) is het deel van het zenuwstelsel dat uit je hersenen komt en zich vertakt in je lichaam. Vanuit je lichaam pikt het signalen op die het dan communiceert naar je hersenen, zodat je hersenen kunnen bepalen wat ze doen met die informatie. De vagus nerve heeft zich in de loop van de eeuwen ontwikkeld en daar zijn 3 verschillende onderdelen van de werking van de vagus nerve uit te herleiden geweest.
Het eerste wat we ooit als mens hebben ontwikkeld is het overlevingsdeel. Eeuwen geleden was het belangrijk dat we überhaupt overleefden en niet werden opgegeten door een tijger. Dit deel is de Dorsal Vagal en daar komt ook de term Dorsal Vagal Response om de hoek kijken. Deze reactie wordt ook wel Freeze Response genoemd, omdat je lichaam net doet of het dood is in geval van gevaar. Op die manier stopt het roofdier (aanvaller) zijn aanval.
Reacties
- Is dus de Dorsal Vagal Response, of de bevriezingstoestand.
- Is de Sympathetic; de vecht of vlucht reactie.
- Ventral Vagal; je sociale reactie.
Vechten of Vluchten
Als je lichaam in een vecht of vluchtreactie zit, dan ben je in ‘Sympathethic’. De ‘Parasympathetic’ is de staat van ontspanning. Met andere woorden; het sympathische is een stress reactie. Je lichaam maakt zich klaar om te gaan vluchten of vechten, omdat er acuut gevaar heerst. Dat is althans wat van oudsher de functie is. Je lichaam reageert door grote hoeveelheden adrenaline en cortisol aan te maken en dat zorgt ervoor dat je die stress ervaart. Je bloeddruk gaat daarmee omhoog evenals je hartslag. Er gaat ook meer bloed naar je spieren, zodat je snel weg kunt rennen. Ook je endorfine daalt, zodat je amper pijn zult voelen en dus misschien wel veel langer hard weg kunt rennen. Daarnaast worden je zintuigen een stuk scherper. Allemaal lichamelijke reacties op een acute stress situatie, wat in geval van een aanval van een tijger heel handig is, maar iets minder handig als het gaat om minder levensbedreigende situaties.
Ventral Vagal
De ventrale zenuwen lopen vanuit het onderste deel van de hersenstam (de medulla naar je gezicht) en zijn het laatst ontwikkeld. Het wordt ook wel het ‘social engagement system’ genoemd en deze zenuwen zijn vooral bij zoogdieren aanwezig. Deze tak van de zenuwen verbindt je hart en longen met je gezichtsspieren. Met je gezicht scan je de omgeving op zoek naar veiligheid, verbinding en rust. Op deze manier coördineert het je hart middels je gezicht. Je uitdrukkingen in je gezicht en je stemintonaties laten weten hoe het met je gaat. Dit gebeurt vaak ook op onderbewust niveau.
Met deze ventrale zenuwen communiceer je dus met anderen. Middels gezichtsuitdrukkingen en stemintonaties. Door het interpreteren van deze gezichtsuitdrukkingen en intonaties beoordeel je of je veilig bij de ander(en) bent of niet. Deze beoordeling wordt neuroceptie genoemd.
Neuroceptie
Door middel van de informatie die je oppikt van gezichten en stemintonaties evalueert je brein risico’s. Het interpreteert de informatie over veiligheid, gevaar en levensbedreigingen op basis van signalen uit het lichaam en de omgeving. Dit proces beïnvloedt onze reacties en gedragingen en zorgt voor een optimale manier van overleven. Het kan zijn dat je een slecht gevoel in je onderbuik krijgt of een verhoogde hartslag. Deze informatie is overigens niet altijd correct 🙂 Het kan ook zijn dat je een risico denkt te lopen, zonder dat er daadwerkelijk een risico is.
Denk daarbij aan iemand die misschien bepaalde kenmerken heeft die jou doet denken aan iemand die jou ooit slecht gezind was. Dan zorgt dat gevoel van herkenning al dat je een risico detecteert, terwijl de persoon in kwestie iemand anders is en dus geen terechte beoordeling van jouw systeem.
Vagal Brake
De ‘Vagal Brake’, ofwel de vagale rem. Op het moment dat je een verkeerde interpretatie hebt gemaakt kan de vagale rem in werking treden. Je lichaam kalmeert het zenuwstelsel door de inkomende signalen anders te verwerken. Je lichaam kan signalen van dreiging doorsturen naar je hersenen en je hersenen kunnen vervolgens toch een ander besluit nemen en niet reageren op deze prikkels. De vagale rem zorgt ervoor dat de verkeerde signalen van dreiging toch goed geïnterpreteerd worden door je hersenen en zo kunnen de hersenen middels gezichtsuitdrukkingen, hoofdbewegingen en stemintonaties de ander duidelijk maken dat je openstaat voor een vriendelijke manier van communicatie. In plaats van een vechtende manier zoals ruzie maken.
Hoe herken je de freeze, fight of flight?
De ‘fight’ en ‘flight’ hoeven geen letterlijke reacties te zijn. Het hoeft niet zo te zijn dat je letterlijk begint te vechten of weg te rennen. Kan overigens wel, maar je kunt daarbij ook denken aan ruzie maken of aan weggaan. Wat je lichamelijk aan jezelf kunt merken is dat je hartslag een hele tijd hoog is. Je hebt een kort lontje en hebt moeite om overzicht te bewaren.
Een ‘freeze response’ is ook niet direct een bevriezing, maar je zult wel merken dat je niet in staat bent tot reageren. Wat je ook kunt merken is dat je even ophoudt met ademhalen. Je ademhaling blijft ook oppervlakkig en je hebt het idee dat je totaal geen energie meer hebt om iets te ondernemen. Je voelt je lusteloos, afwezig en hebt moeite met concentreren.
Je kunt bijvoorbeeld tegen je partner gaan schreeuwen omdat je het gevoel hebt dat hij/zij/hen je ergens toe aan zet, terwijl je je er niet klaar voor voelt. Dan ben je aan het vechten.
In het geval van vluchten kun je bijvoorbeeld naar een feestje zijn gegaan en je daar niet op je gemak voelen en vervolgens ga je snel weer naar huis.
He kan ook zijn dat je dichtslaat zodra je baas een vraag aan je stelt. Dan bevries je. Je weet niets meer, je voelt misschien ook niets meer.
Er zijn een hoop voorbeelden die ertoe kunnen leiden dat je in een staat van vechten/vluchten komt of in een staat van bevriezen. Het is allemaal op een spectrum te bekijken en dus per persoon afhankelijk. Het hangt van diverse factoren af hoe jij reageert.
Window of tolerance
De window of tolerance is eigenlijk wat je aan kunt als persoon. Hoeveel prikkels kun je hebben. Als er teveel prikkels zijn dan kun je dus buiten je window of tolerance komen, omdat je niet in staat bent om de prikkels te verwerken.
Wat houdt dat dan in?
Je hebt een bepaalde hoeveelheid die jij persoonlijk aan kunt. Stel je hebt veel trauma dan is de kans aanwezig dat je window of tolerance kleiner is dan iemand die weinig trauma heeft. Je raakt dan sneller buiten (boven) je window in staat van overprikkeling, hyper arousel genaamd, ofwel je vecht of vlucht mechanisme. Je kunt ook de onderkant van je window of tolerance bereiken en in een staat van bevriezen terecht komen, hypo arousel genaamd.
Het is een verdedigingsmechanisme van je lichaam. Als je je binnen je ‘window of tolerance’ bevindt, dan voel je je ontspannen en kun je goed nadenken. Je hebt je gevoelens onder controle (daarmee bedoel ik niet; je kunt je gevoelens altijd wegstoppen) en je kunt goed overzicht houden.
Wat kun je doen?
Wat kun je doen om uit de ‘parasympathetic’, ofwel de vecht, vlucht of bevriezingstoestand te komen? Gelukkig zijn daar oefeningen voor. Het is echter ook zo dat het fijn is om bij jezelf te herkennen dat je in het parasympathische terecht bent gekomen of wat er is gebeurd waardoor je erin terecht bent gekomen. Liefst natuurlijk allebei.
Dr. Peter Levine heeft Somatic Experiencing uitgevonden en daar horen hele fijne toegankelijke oefeningen bij die je helpen om te ontspannen.
Daarnaast zijn er natuurlijk de ademhalingsoefeningen, wandelen in de natuur, het doen van yoga, of het maken van kunst en muziek de methodes om jezelf te kalmeren.
Een andere belangrijke is co-reguleren, Omring jezelf met ontspannen mensen en je co-reguleert jezelf alweer naar een ontspannen staat. Gereguleerde mensen helpen je om je eigen lichaam ook te reguleren.